Toscane

Toscana is altijd een belangrijke streek geweest met een rijke geschiedenis. Steden als Firenze (Florence), Pisa en Siena zijn wereldberoemd. Grote schrijvers en beeldhouwers als Dante, Michelangelo en Galilei komen uit deze streek. Voor de kust liggen mooie eilanden; het grootste daarvan is Elba. Samen met het golvende binnenland vormen deze het karakteristieke Toscaanse landschap, waar de wijnheuvels begrensd worden door slanke cipressen en olijfbomen. De bodem van Toscana is rijk aan ijzer, koper, pyriet, mangaan, kwik, albast en calcium. Het marmer uit de groeven bij Massa en Carrara is wereldberoemd.

Het kan erg warm zijn in Toscana. De heuvels die het landschap kenmerken hebben een grote invloed op de kwaliteit van de wijnen. De hoger gelegen wijngaarden zijn wat koeler en leveren gemiddeld genomen mooiere wijnen op dan de druiven in de dalen. Toch zijn veel Toscaanse wijnen ruim boven de middelmaat. Vandaar dat het gebied een grote aantrekkingskracht heeft op investeerders uit de hele wereld, die hier (ook) wel een wijngaard willen bezitten.

Druivenrassen en wijnen

De meest verbouwde druivenrassen zijn Sangiovese en Canaiolo voor rode wijnen en Malvasia, Trebbiano en Vernaccia voor witte wijnen. Cabernet Sauvignon geeft hier ook goede resultaten en levert Toscaanse topwijnen op. Heel bekend zijn de witte DOCG Vernaccia di San Gimignano en rode DOCG’s als de Chianti, Vino Nobile di Montepulciano en Brunello di Montalcino.

Herkomstgebieden

Toscana is een groot en belangrijk wijngebied. Daarom is er onderscheid in twee subgebieden:

• Toscana: het oude hart;
• Toscana: het andere Toscane.

Toscana, het oude hart

Zoals de naam al zegt is dit het centrum van het grote Toscane met de beroemde steden Firenze (Florence), San Gimignano, Siena en Montalcino.

DOCG Chianti (Chianti en Chianti Classico)

De Chianti is een krachtige, rode wijn. Naast tannines zijn vaak karakteristieke zuren te herkennen. Chianti is bijna altijd een assemblage. Hij wordt vooral van Sangiovese gemaakt, maar Canaiolo en Cabernet Sauvignon en zelfs witte rassen zoals Trebbiano en Malvasia zijn ook toegestaan. De herkomstwetgeving maakt onderscheid in DOCG Chianti en DOCG Chianti Classico. Chianti Classico is het oorspronkelijke kerngebied tussen Florence en Siena. Daar­omheen ligt de DOCG Chianti, met een aantal sub­denominaties.

Vanaf 1 maart in het jaar na de oogst mag Chianti in de handel worden gebracht, met uitzondering van de Chianti Classico, de Chianti Colli Fiorentini en de Chianti Rufina. Die mogen pas per 1 juni worden verkocht. De aanduiding ‘riserva’ geldt voor wijnen met een lagering van minimaal drie jaar, gerekend vanaf 1 januari van het jaar na de oogst.

DOCG Carmignano en DOC’s Carmignano en Barco Reale di Carmignano

Het riviertje de Arno vormt de grens van het Chianti­gebied en de DOCG Carmignano. Sinds 1991 heeft Carmignano een eigen DOCG. De wijnen lijken op die van Chianti: krachtig met tannines. De wijnmakers gebruiken dan ook dezelfde rassen, maar de druiven zijn iets eerder rijp. Dit komt doordat er een ander microklimaat heerst en de grond er veel kleiachtiger is. De wijnen hier hebben goede aroma’s. Al vanaf 1700 is Cabernet Sauvignon hier toegestaan, voor 15 procent. Deze rijpt laat in het seizoen, maar in Carmignano is dat dus geen probleem. In een assemblage met Sangiovese geeft hij de wijn wat extra karakter. Deze wijn moet lang rijpen. De riserva heeft een rijping nodig van minimaal drie jaar op fusten van eikenhout. Dit is een van de grootste wijnen van Toscana.

De andere wijntypen die in dit gebied gemaakt worden – zoals rosé en Vin Santo – hebben een eigen DOC: Carmignano en Barco Reale di Carmignano. De Barco Reale di Carmignano is een rode wijn die gemaakt wordt van 50 procent Sangiovese, aangevuld met bijvoorbeeld Canaiolo, Cabernet Sauvignon, Cabernet Franc, of witte druivenrassen. Hij moet minstens 24 maanden rijpen.

DOCG Vino Nobile di Montepulciano

Aan de grens met Umbria, even ten westen van het grote Lago Trasimeno (Trasimeense Meer), ligt het middeleeuwse dorpje Montepulciano. Hier maken wijnproducenten de Vino Nobile di Montepulciano (DOCG sinds 1981). De wijngaarden liggen op een hoogte van 250 à 600 meter, en het klimaat is er warmer dan in Chianti. De zomers zijn vaak zeer droog.

De gebruikte druivenrassen en dus de smaak van de wijnen verschillen nauwelijks met die van Chianti. De Vino Nobile bevat minimaal 70 procent Sangiovese grosso (Prugnolo gentile), 10 à 20 procent Canaiolo, en 10 à 20 procent Malvasia en/of Trebbiano. Na een rijping van iets meer dan twee jaar (26 maanden) op fusten van Slavonisch eikenhout is deze wijn gereed; de riserva moet drie jaar rijpen.

DOCG Brunello di Montalcino en DOC Rosso di Montalcino

Zo’n 20 kilometer van Montepulciano ligt op 600 meter hoogte het plaatsje Montalcino, waarnaar Brunello di Montalcino is genoemd, een beroemde DOCG (sinds 1980). In tegenstelling tot Chiantiwijnen en Vino Nobile is deze wijn geen assemblage. Hij is gemaakt van slechts één druivenras: de Brunello, een lokale variant van de Sangiovese grosso.

Deze wijn moet ruim vier jaar (50 maanden) op fusten van Slavonsich eikenhout rijpen. Voor de riserva geldt een rijpingstijd van meer dan vijf jaar (62 maanden). In beide gevallen is het resultaat een kostbare wijn die men enkele tientallen jaren kan bewaren. Voor degenen die niet zo lang willen wachten of zo veel willen betalen, maken veel Brunelloproducenten ook een ‘tweede wijn’: DOC Rosso di Montalcino. Deze wijn moet tien maanden rijpen.

DOCG Vernaccia di San Gimignano en DOC San Gimignano

In de Chiantistreek, bij het stadje San Gimignano, produceren wijnmakers al eeuwenlang een strakke witte wijn, die gemaakt is van de Vernacciadruif: de Vernaccia di San Gimignano. Deze wijn is populair, wat vooral komt door de bekendheid van dit toeristische plaatsje. Het is daarom aantrekkelijk om deze wijn te produceren, maar de kwaliteit is niet altijd even goed. De meeste wijnen zijn vrij strak en fris. Er is ook een riserva, die eerst een jaar moet rijpen voordat hij op de markt mag komen. Als eerste witte wijn van Italië kreeg Vernaccia di San Gimignano in 1993 een DOCG-status. De andere wijntypen die in deze streek worden gemaakt vallen onder de DOC San Gimignano.

DOC Vin Santo

In heel Italië maken wijnmakers Vin Santo: ‘heilige wijn’, maar het is een Toscaanse specialiteit. Chianti, Chianti Classico en Montepulciano hebben er zelfs een aparte DOC voor. Vin Santo is bijna altijd zoet en goudgeel van kleur. Er is echter ook droge en rode Vin Santo. Voor de witte versie gebruikt de producent overwegend Trebbianodruiven die hij laat indrogen; oorspronkelijk tot aan de heilige week, vlak voor Pasen. Daarna vindt een langzame vergisting plaats. Vaak laat hij de wijn daarna nog in kleine houten vaten rijpen. Vin Santo is een kostbare wijn. Hij heeft een hoog alcoholpercentage (17 procent of soms nog hoger) en een aparte, oxidatieve smaak. De rode versie heet Vin Santo Occhio di Pernice. Daarvoor wordt voornamelijk de Sangiovesedruif gebruikt. Dit type wordt onder andere gemaakt in de DOC’s Bolgheri, Carmignano, Chianti en Elba. Niet alle Vin Santo-wijnen zijn een DOC. Als ze gemaakt zijn van andere dan toegestane druiven of afkomstig zijn van buiten het herkomstgebied, dan zijn ze een IGP.

Het andere Toscana

Toscana is altijd al een belangrijk wijngebied van Italië geweest. Bovendien is het een heel aantrekkelijk gebied. Vandaar dat er rond ‘het oude hart’ van het gebied steeds meer wijngaarden bijgekomen zijn. In sommige gevallen zijn ze ook heel bekend geworden. Bolgheri is daarvan een mooi voorbeeld. Daar groeien de druiven voor een van de prestigieuze wijnen van Italië: Sassiscaia.

DOCG Morellino di Scansano

Per juni 2007 heeft Toscane er een DOCG bij: Morellino di Scansano. Het gaat hier om rode wijnen van een lokale variant van de Sangiovese die hier Morellino wordt genoemd.

DOCG Montecucco

In de heuvels bij de provinciehoofdstad Grosseto een nieuwe DOGG: Montecucco. Dit is het achterland van de Brunello di Montalcino. De wijngaarden liggen op een hoogte van 300 meter, en de bodem is arm en stenig. Een rode Montecucco moet minimaal 60 procent Sangiovese bevatten, en de overige 40 procent mag bestaan uit Merlot, Cabernet Sauvignon en Monte­pulciano.

DOC Bolgheri

Op de weg tussen Livorno en Piombino staat een bord met daarop de naam ‘La California’. De naam is heel toepasselijk, want dit deel van Toscana langs de Tyrrheense kust heeft zich de laatste jaren ontwikkeld tot een gebied waar naar hartelust geëxperimenteerd wordt. De producenten ontwikkelen wijnen van een goede kwaliteit. Ze zijn een commercieel succes. Gevestigde grootheden en trendsetters als Antinori en Gaja hebben hier grote investeringen gedaan. Om deze experimenten uit te kunnen voeren, moesten de wijnmakers wel genoegen nemen met de IGP-status. Maar deze status geeft ze meer vrijheid. De wijnmakers kunnen dus meer experimenteren en dat is merkbaar aan de samenstelling van de wijnen: er worden veel Franse druivenrassen gebruikt. Er is een aantal succesvolle Bordeaux-getypeerde wijnen op basis van Cabernet Sauvignon, Merlot en Cabernet Franc. Ook de Syrah (een Rhônedruif) is in opkomst. De rode wijnen geven deze streek haar goede reputatie. Speciale vermelding verdient Sassicaia, de wijn die een grote invloed heeft gehad op de kwaliteitsontwikkeling in Toscana. De wijn wordt voor 80 procent gemaakt van Cabernet Sauvignon, aangevuld met lokale rassen, en krijgt een minimale rijping van 26 maanden. Deze wijn was aanvankelijk een dure Vino da Tavola (behorend tot de ‘Super-Toscanen’). Sinds 1994 is het een DOC.

Overige DOCG’s en DOC’s

Toscana heeft nog meer DOCG’s: Elba Aleatico passito, Val di Cornia rosso en Suvereto. En er zijn nog veel DOC’s. Voorbeelden hiervan zijn de fijne, zachtdroge witte wijn van de DOC Montecarlo en de DOC Bianco Pisano di San Torpè, gemaakt van de Trebbiano, met wat Malvasia en Canaiolo (een rode druif met wit sap). Uit het zuiden komt de DOC Bianco di Pitigliano. Ook hiervoor gebruikt de producent vooral Trebbiano, aangevuld met een kleine hoeveelheid Greco. Deze wijn bestaat ook als spumante.

De rode DOC’s bestaan bijna altijd voor het grootste deel uit Sangiovese. Voorbeelden hiervan zijn de DOC Rosso delle Colline Lucchesi en de DOC Rosso di Montepulciano.